Programma's
POPMUZIEK UIT DE JAREN ’30 (van de zestiende eeuw wel te verstaan)
Programma
Aupres de vous:
- Originele 4-stemmige vocale zetting van Claudin de Sermisy
- Klavecimbelzetting van Attaingnant
- Tweestemmige zetting van Claudin de Sermisy
- Aenhoort o Israel (Veelderhande schriftuerlijcke Liedekens) declamatie
- Driestemmige zetting van Claudin de Sermisy
- Driestemmige polyfone bewerking van Petit Jean de Lattre
Tant que vivrai:
- Originele 4-stemmige vocale zetting van Claudin de Sermisy
- Klavecimbelzetting van Attaingnant
- Zetting voor sopraan met luit van Attaingnant
- Tant que vivray, zo bem ick noch niet doodt (Gent, UB, 3330) declamatie
- Citerzetting van Sebastian Vreedman
Il me suffit:
- Originele 4-stemmige vocale zetting van Claudin de Sermisy
- Klavecimbelzetting van Attaingnant
- Zetting voor sopraan met luit van Attaingnant
- Si bestreden my dicmael (eenstemmige versie van de Souterliedekens)
- Si bestreden my dicmael (driestemmige zetting van Clemens non Papa)
- Werwaert is uwen vrient ghegaen (Karel van Mander) declamatie
- Si bestreden my dicmael (vierstemmige zetting van Gherardus Mes)
- Was mein Gott will, das gscheh allzeit (koraal + zetting van Bach)
PAUZE
Languir me fait:
- Originele 4-stemmige vocale zetting van Claudin de Sermisy
- Klavecimbelzetting van Attaingnant
- Zetting voor sopraan met luit van Attaingnant
- Ghebenedyt myn siel altyt den Heer (eenstemmige versie van de Souterliedekens)
- Ghebenedyt myn siel altyt den Heer (driestemmige zetting van Clemens non Papa)
- Blaest den Hoorn op, unde maeckt gheschal (Joris GLb1576) declamatie
- Languir me fais (vijfstemmige zetting van Clemens non Papa)
- Ghebenedyt myn siel altyt den Heer (vierstemmige zetting van Gherardus Mes)
Dont vient cela:
- Originele 4-stemmige vocale zetting van Claudin de Sermisy
- Klavecimbelzetting van Attaingnant
- Zetting voor sopraan met luit van Attaingnant
- Hoe goet is God van Israhel (eenstemmige versie van de Souterliedekens)
- Dont vient cela (vijfstemmige zetting van Thomas Crecquillon)
- Hoe goet is God van Israhel (driestemmige zetting van Clemens non Papa)
- Hoe coemt dat bi scoon lief (AntwLb1544) declamatie
- Hoe goet is God van Israhel (vierstemmige zetting van Gherardus Mes)
- Dont vient cela (achtstemmige zetting van een anonieme componist)
Popmuziek uit de jaren 30
(van de zestiende eeuw wel te verstaan)
Een aantal chansons uit de vroege zestiende eeuw is enorm populair geweest. Deze populariteit is nu nog af te lezen aan het aantal herdrukken dat zo'n chanson beleefde, het aantal nieuwe teksten dat op deze melodieën is gemaakt en aan het aantal instrumentale zettingen dat van de bewuste melodieën bewaard is gebleven. Bovendien gebruikten vooraanstaande componisten materiaal uit deze populaire composities om er hun eigen visie op los te laten, waardoor nieuwe polyfone composities ontstonden op basis van hetzelfde materiaal.
De polyfone composities werden gedrukt voor gebruik in de huiskamers van de welgestelde burgers en van de aristocratie. De melodieën van de bovenste stem van het origineel werden gebruikt met nieuwe teksten voor het eenstemmige lied, zoals dat door de 'gewone mensen' op straat en in de kroeg werd gezongen. Als er religieuze teksten op deze melodieën werden gemaakt vonden de liedjes aldus hun weg naar de kerkmuziek. De contrafacturen werden soms opnieuw meerstemmig bewerkt en gedrukt en ook op deze manier gebruikt in de huiskamers van de welgestelde burgers. Bovendien werden de liederen bewerkt tot instrumentale zettingen voor klavecimbel, luit of citer die op hun beurt weer in de huiskamers van de gegoede burgerij of in de herbergen ten gehore werden gebracht. Kortom, de melodieën waren - of je het nou wilde of niet - overal en nergens te horen: het was de popmuziek van de zestiende eeuw.
Claudin de Sermisy was een van de belangrijkste leveranciers van melodieën in deze populaire sector. Veel teksten waren van de hand van Clément Marot, de man die ook een deel van de berijmingen van het Geneefs Psalter voor zijn rekening had genomen. Het Hemony Ensemble komt met vijf chansons van Claudin de Sermisy, waarvan drie met een tekst van Clément Marot en twee met een tekst van een anonieme dichter. Van elk chanson worden naast de oorspronkelijke compositie ook instrumentale bewerkingen en Nederlandstalige contrafacturen op dezelfde melodie uitgevoerd. De originele zettingen zijn alle afkomstig uit bundels zoals die rond 1530 bij de Parijse muziekdrukker Pierre Attaingnant zijn uitgegeven. Ook de klavecimbelzettingen zijn alle uit de drukkerij van Attaingnant afkomstig en datzelfde geldt ook voor enkele zettingen voor zangstem met luit. Daarnaast klinken er zettingen voor luit en citer van o.a. de Leuvense muziekdrukker Pierre Phalèse.
Ook is er aandacht voor Nederlandse teksten die volgens een wijsaanduiding op één van de onderhavige melodieën gezongen konden worden. Vermoedelijk waren niet alle contrafacturen bedoeld om te zingen. Terwijl de wijsaanduiding dat wel suggereert, blijken de woorden niet altijd zonder meer op de melodie te passen. Misschien fungeerde het model meer als 'voertuig voor de geest' dan als 'gietvorm' voor de poëzie. Een aantal van deze teksten zullen ter afwisseling worden voorgedragen. Max van Egmond, de bekende zanger van oude muziek en mentor van een aantal leden van het Hemony Ensemble, zal deze taak op zich nemen. Maar sommige contrafacturen worden weldegelijk gezongen, zoals die uit de bundel Souterliedekens (Symon Cock, Antwerpen 1540) en meerstemmige zettingen daarvan, zoals die van Jacob Clemens non Papa en Gherardus Mes.
Muzikaal misschien wel het meest interessant is het feit dat andere componisten het materiaal van de oorspronkelijke compositie gebruikten voor hun eigen compositie op dezelfde tekst. Zo schreef Thomas Crecquillon een indrukwekkende vijfstemmige compositie met de tekst Dont vient cela, Jacob Clemens non Papa een prachtige zetting van Languir me fait en vinden we bij Petit Jean de Lattre een fraai driestemmig werk met de tekst Aupres de vous. In al deze gevallen is een deel van het oorspronkelijke materiaal uit de compositie van Claudin de Sermisy in een nieuwe ordening verwerkt. Dit proces heet parafraseren.
Het oorspronkelijke materiaal werd dus door deze vooraanstaande componisten geheel opnieuw verwerkt in hun eigen compositie en het resultaat was een nieuwe visie op een bekend gegeven. Doordat tijdens de concerten van het Hemony Ensemble deze composities weer geconfronteerd worden met hun oorspronkelijke model, wordt het voor het publiek ook meer dan alleen maar een fraai werk van een bekende componist. Het is onze bedoeling om door middel van deze opzet weer iets van de charme terug te brengen die deze composities voor hun eigentijdse publiek moeten hebben gehad: de herkenning van bekend materiaal in de verrassing van een nieuwe ordening.
De vijf chansons waar het hier om gaat zijn Aupres de vous, Tant que vivray, Il me suffit, Languir me fait en Dont vient cela. Om een indruk te geven van de populariteit van deze liederen, geef ik hieronder het aantal bewaard gebleven instrumentale zettingen uit de zestiende eeuw (bron: Brown, Instrumental music printed before 1600) en het aantal bewaard gebleven Nederlandse contrafacturen op deze melodieën (bron: Repertorium van het Nederlandse lied tot 1600).
Aupres de vous: | 8 instrumentale zettingen | 5 Nederlandse contrafacturen |
Il me suffit: | 8 instrumentale zettingen | 10 Nederlandse contrafacturen |
Tant que vivray: | 10 instrumentale zettingen | 19 Nederlandse contrafacturen |
Languir me fait: | 17 instrumentale zettingen | 12 Nederlandse contrafacturen |
Dont vient cela: | 17 instrumentale zettingen | 29 Nederlandse contrafacturen |
Het Hemony Ensemble werkt vanuit dit gegeven ook aan een speciaal programma dat op middelbare scholen, en dan met name voor de leerlingen met muziek in het pakket, kan worden uitgevoerd.
❮ terug
